Praca z każdą grupą społeczną rządzi się swoimi prawami. Wiadomo, że zawsze znajdziemy wspólny mianownik, jednak są pewne różnice, które silnie oddziaływają na efekty, jakie chcemy osiągnąć z naszymi podopiecznymi. Dzisiaj chciałabym podzielić się z Wami pewnymi obserwacjami i wskazówkami odnoszącymi się do pracy psychologa z osobami z niepełnosprawnością intelektualną.
1. Mów prostym, konkretnym językiem.
Wydaje się to banalne, ale wcale takie nie jest. Jesteśmy przyzwyczajeni do używania długich opisów, metafor, zdarza się, że w swoich wypowiedziach posługujemy się sarkazmem albo ironią. Proste komunikaty typu: ‘’odłóż koc na swoje miejsce’’ kojarzą nam się z oschłym tonem, dlatego staramy się dokładać różne słowa lub zdrabniamy wyrazy, co również nie zawsze jest dobre! W takim przypadku musimy wrócić do istoty niepełnosprawności. Osoby z obniżonym stopniem inteligencji mają problem ze zrozumieniem komunikatów abstrakcyjnych, z przetwarzaniem informacji, rozumieniem ironii – jeżeli polecenie jest długie, to normalne, że nasz podopieczny nie do końca będzie wiedział, o co go prosimy. Natomiast jeśli chodzi o żarty – tutaj również warto wyczuć, na ile dana osoba jest w stanie je zrozumieć. Część osób z niepełnosprawnością przyjmie każde słowo w sposób dosłowny, mogą z tego wyniknąć różnego rodzaju nieporozumienia i konflikty. Oczywiście nie chodzi o to żeby nie żartować! Ale warto zwrócić uwagę na treść, którą przekazujemy.
2. Pamiętaj, aby Twoje zachowanie było zgodne z emocjami, jakie przeżywasz.
Pomimo tego, iż osoby niepełnosprawne intelektualnie miewają spore problemy z rozwojem emocjonalnym, to jednak są bardzo wrażliwe na komunikaty niewerbalne. Przez to, że rozwój społeczny i emocjonalny funkcjonuje na obniżonym poziomie, ich system radzenia sobie z trudnymi sytuacjami jest dość delikatny. Często mylą jednak pewne reakcje np. zwrócenie uwagi traktują jako symbol złości ze strony innej osoby. Niezwykle ważne jest wyjaśnianie takich sytuacji i opowiadanie o swoich aktualnych odczuciach. Pamiętam, jak kiedyś podczas zajęć grupowych jedna z podopiecznych zapytała mnie czy jestem zła. Tego dnia dostałam mandat, więc faktycznie byłam zła, jednak odpowiedziałam, że wszystko w porządku. Po zajęciach ta sama osoba podeszła do mnie i zapytała jeszcze raz o to samo, tyle, że tym razem martwiła się, że to przez nią się tak czuję. Czasami warto po prostu nakreślić sytuację, by mówić szczerze o swoich emocjach. W pracy z osobami z niepełnosprawnością intelektualną ważną funkcję odgrywa dotyk. Na pewno w relacji terapeutycznej jest go o wiele więcej niż w pracy z osobami w normie intelektualnej. Musimy jednak pamiętać o pewnych granicach, aby uczyć naszych podopiecznych samodzielności i odpowiedniego zachowania w innych sytuacjach społecznych.
3. Zaakceptuj, że nie zawsze uda Ci się zrealizować swój plan z daną osobą.
Kolejną zasadą jest bycie wyrozumiałym, ale jednocześnie niepobłażliwym. Niepełnosprawność intelektualna często współwystępuje z autyzmem albo porażeniem mózgowym. Przestymulowanie, hałas, zmęczenie – te wszystkie czynniki obniżają koncentrację uwagi oraz motywację uczestników. Każdy z nas może mieć zły dzień i niestety nie zawsze jesteśmy wstanie ‘’przeskoczyć’’ pewne ograniczenia.
4. Nauka nowych umiejętności powinna być powtarzana i rozłożona na etapy.
Będąc psychologiem pracującym z osobami z niepełnosprawnością intelektualną musimy wziąć pod uwagę, że ciężko jest im wyuczyć się nowych umiejętności. Cały czas warto pamiętać, iż ich procesy poznawcze funkcjonują na niższym poziomie niż u osób w normie intelektualnej. Powtarzanie danego etapu rozwija nowe połączenia nerwowe, więc jest szansa na naukę czegoś nowego. Jednak musimy pamiętać, że często bywa to proces długotrwały, pochłaniający dużo siły zarówno ze strony uczestnika, jak i jego opiekuna. Powtarzanie danej czynności w celu jej nabycia jest bardziej efektywne, gdy uczestnik ćwiczy ją również w środowisku domowym! Jest jeszcze jedna bardzo ważna zasada związana z tym podpunktem – bądź cierpliwy. Nie zawsze udaje się wypracować cel, pomimo naszych starań. Być może potrzeba więcej czasu, zaangażowania całego zespołu.
5. Wykorzystuj w swojej pracy różne formy przekazu.
Bardzo dobrą wskazówką przy prowadzeniu zajęć jest używanie różnego rodzaju materiałów obrazkowych, gier edukacyjnych, ćwiczeń integrujących grupę. Pamiętajmy, że obniżona koncentracja uwagi uczestników wymaga wprowadzania szybkich zmian, aby zaciekawić odbiorców. Metody obrazkowe są ciekawe, a przy okazji można wykorzystać element dyskusji w pracy z podopiecznymi. Pamiętajmy także o stosowaniu przerw między zajęciami – niektóre osoby są o wiele bardziej męczliwe niż reszta i potrzebują czasu na regenerację.
6. Wspieraj relacje pomiędzy uczestnikami!
Praca nad sferą społeczną jest równie ważna, jak wzmacnianie wyżej wymienionych elementów. Trudności w rozumieniu norm, nawiązywaniu i podtrzymywaniu zdrowych relacji interpersonalnych, komunikowaniu o swoich potrzebach są charakterystyczne dla osób z niepełnosprawnością intelektualną. W swojej pracy warto wykorzystywać ćwiczenia integrujące grupę. Ustalanie wspólnego celu do osiągnięcia także jest świetnym pomysłem , który przybliża nas do wzmocnienia relacji. Ważne jest również reagowanie na nieadekwatne zachowanie bezpośrednio po jego pojawieniu się, tak, aby uczestnik wiedział, co konkretnie zrobił źle. Odroczone zwracanie uwagi bywa mniej efektywne.
7. Stawiaj granice i bądź konsekwentny.
Stawianie granic jest podstawą do pracy z każdą grupą społeczną. Osoby z niepełnosprawnością intelektualną wymagają jasnych komunikatów oraz zasad. Każde zajęcia warto rozpocząć od opracowania kontraktu, w którym wspólnie ustalamy zasady panujące na zajęciach. Najważniejsze, aby po ich ustaleniu konsekwentnie wprowadzać je w życie i dopilnować, aby każda osoba się z nimi zapoznała. Dlaczego to takie ważne? Ponieważ zawsze możemy się do nich odwołać w przypadku niewłaściwego zachowania podopiecznego, który przecież zgodził się z obowiązującym regulaminem.
Bardzo przydatny wpis!
OdpowiedzUsuń