Od słów po czyny - oblicza przemocy

Przemoc może przyjąć różne formy, jest zjawiskiem, o którym ciężko rozmawiać. Głównie dlatego, że bardzo często agresorami są osoby bliskie, a nam trudno uwierzyć w ich winę. W mojej pracy zawodowej staram się zwrócić uwagę pacjentom na to, czym tak naprawdę jest przemoc oraz jakie prawa ma każdy z nas. Przymykanie oczu na wszelkie działania powodujące cierpienie jest zezwalaniem na łamanie naszych granic, dlatego tak ważne jest, aby wiedzieć jakie formy może przyjąć zachowanie przemocowe. 

Bardzo często przemoc kojarzona jest głównie z aspektem fizycznym. Jeżeli ktoś został pobity, ma spuchniętą twarz, ranę na policzku czy ślady przypalania papierosa na skórze to wtedy jasnym jest, że doświadczył przemocy. Jednak równie poważną formą działań agresywnych jest przemoc psychiczna – na pewno trudniej ją zauważyć, ponieważ wszelkie rany znajdują się wewnątrz człowieka. Część z moich pacjentów myślała, że przemocą fizyczną jest jedynie bicie drugiej osoby, a wszelkie szarpanie czy popychanie to zbyt ''delikatne” zachowanie żeby nazwać je przemocą. Prawda jest taka, że każde zachowanie, które ma na celu poniżenie drugiego człowieka, sprawienie mu cierpienia, przekroczenie jego granic czy wyśmianie wartości jest PRZEMOCĄ! Jeżeli ktoś cię szarpie, kopie, krępuje twoje ruchy, karmi z użyciem siły czy na przykład zamyka w domu ograniczając dostęp do świata zewnętrznego jest typowym przykładem przemocy! Natomiast przemoc psychiczna często bywa marginalizowana, co jest strasznie przykre. Warto wiedzieć, że zaliczają się do niej takie zachowania jak: krzyk, wyzwiska, groźby, wyśmiewanie (często z powodu choroby lub niepełnosprawności), domaganie się posłuszeństwa, pozbawienie kogoś kontroli nad własnym życiem poprzez podejmowanie decyzji za tę osobę, wszystko to prowadzi do całkowitej zależności od oprawcy. Do przemocy psychicznej zalicza się także infantylne traktowanie drugiej osoby – często spotykane w stosunku do osób starszych, polega na traktowaniu drugiego dorosłego człowieka jak dziecko. Niektórzy sprawcy przemocy, aby jeszcze bardziej uzależnić od siebie ofiarę odcinają ją od rodziny i wszelkich kontaktów. Izolacja społeczna utrudnia znajdowanie pomocy wśród innych osób, a ofiara próbuje samodzielnie radzić sobie z trudnymi sytuacjami. Kolejną formą przemocy jest przemoc ekonomiczna – przywłaszczanie sobie cudzych pieniędzy, odbieranie emerytury, wszelkich zasiłków, wymuszanie zmian w testamencie, obciążenie kredytami lub zawyżonymi rachunkami są często spotykanymi działaniami. Jeżeli spotkaliście się kiedyś z nadużyciami w urzędzie, przychodni, banku na pewno poczuliście się oszukani. Część przedsiębiorców próbuje w swoim interesie zmanipulować klientami w celu podpisania umowy czy niekorzystnych dokumentów – nie jest to zwykłe oszustwo tylko nazywając rzeczy po imieniu – przemoc instytucjonalna, która wyróżnia się spośród pozostałych form przemocy, tym, że sprawcami zazwyczaj są osoby dla nas obce. Wyróżniamy także przemoc seksualną, która również bywa zatuszowana. Czy mąż może dokonać gwałtu na żonie lub żona na mężu? Nie ma przy tym żadnej dyskusji, odpowiedź brzmi: oczywiście, że tak! Zmuszanie drugiej osoby do jakiejkolwiek aktywności seksualnej wbrew jej woli jest przemocą niezależnie od tego, kto podjął tego typu zachowanie. Molestowanie, zmuszanie do robienia sobie nagich zdjęć jest poważnym wykroczeniem, które natychmiast trzeba zgłosić na policję. Jedną z bardzo częstych form przemocy jest zaniedbywanie. Niektóre osoby wymagają pomocy przy zapewnianiu im podstawowych potrzeb – jedzenie, picie, lekarstwa, środki higieny czy ubrania. Ignorowanie potrzeb drugiego człowieka, porzucenie go powoduje ogromne cierpienie ofiary. Często zaniedbywanie dotyczy dzieci, osób chorujących, starszych ogólnie rzecz biorąc tych ludzi, którzy samodzielnie nie są w stanie zadbać o swoje podstawowe potrzeby, co grozi utratą zdrowia lub śmiercią. 

Jak widać przemoc nie jedno ma imię. Jest nią uderzenie kogoś w twarz, wyzywanie i krzyk, izolowanie od społeczeństwa, nierównomierne dysponowanie pieniędzmi czy też ignorowanie podstawowych potrzeb drugiego człowieka. Często jest tak, że sprawca przemocy używa kilku jej form jednocześnie, aby jak najbardziej pokazać swoją wyższość nad ofiarą. Jednym z głównych założeń przemocy jest nierówne rozłożenie sił – sprawca uważa się za osobę wyższą i silniejszą od ofiary. Nie zawsze odnosi się to do fizycznej strony np. rodzic-dziecko, czasami chodzi też o wyższość pod względem psychicznym: osoba dominująca - osoba uległa. Podczas zajęć z psychoedukacji, które prowadziłam padło pytanie: A co jeżeli ktoś uderzy drugą osobę tylko jeden raz? To też jest ważny aspekt, ponieważ każde zachowanie, nieważne czy cykliczne czy jednorazowe, które naruszy nasze prawa, celowe i skierowane na zadanie nam bólu jest przemocą. Nie ma żadnego usprawiedliwienia dla człowieka, który się tego dopuścił. Często występującą emocją wśród ofiar przemocy jest wstyd – jednak pamiętajmy, że pełną odpowiedzialność za swoje czyny powinien brać sprawca przemocy. 

Co w sytuacji, kiedy jesteśmy świadkami przemocy? Musimy reagować! Nie jest to proste, często z tego względu, że jest to dla nas nowa sytuacja i nie wiemy jak powinniśmy się zachować. Warto zapytać ofiarę przemocy czy możemy jej w jakiś sposób pomóc. Zwrócenie uwagi osobie, która szarpie swoje dziecko na ulicy nie jest wścibskim zachowaniem lecz zareagowaniem w potrzebie. Nawet jeżeli ta osoba będzie dla nas nieprzyjemna istnieje możliwość, że przemyśli swoje zachowanie. Nie bójmy się wezwać policji, jeżeli widzimy sytuację przemocową – możliwe, że nie jest to dla nas komfortowe, jednak być może uratujemy kogoś przed cierpieniem. 

Osobom doświadczającym przemocy zaleca się zbieranie materiałów świadczących o agresji oprawcy. Warto nagrywać wszelkie wyzwiska, krzyki, robić zdjęcia i notatki. W przypadku agresji fizycznej pomocy można szukać u lekarza rodzinnego, który ma możliwość wydania zaświadczenia lekarskiego o przyczynach i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z przemocą. Lekarz prowadzący jest też osobą, która ma możliwość wystawienia Niebieskiej Karty – określa ona różne działania, które mają pomóc osobom doświadczającym przemocy ze strony swoich bliskich. Wezwanie policji nie jest w żadnym stopniu powodem do wstydu! Część poszkodowanych ma ogromne poczucie winy w takiej sytuacji, ponieważ czują, że ,,donoszą” na rodzinę. Podstawowym prawem człowieka jest prawo do wyznaczania swoich granic oraz nietykalności cielesnej, jeżeli ktoś je łamie powinien odpowiedzieć za swoje czyny. Bez względu czy jest naszą rodziną, sąsiadem czy pracodawcą dopuszcza się przemocy, a to jest już wykroczeniem w świetle prawa. Instytucje takie jak Ośrodek Pomocy Społecznej, Ośrodek Interwencji Kryzysowej, Specjalistyczny Ośrodek Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie, Ośrodek Pomocy dla Osób Pokrzywdzonych Przestępstwem są placówkami świadczącymi pomoc specjalistyczną, prawną oraz psychologiczną. Jeżeli doświadczasz przemocy ze strony innych osób nie bój się do nich zgłosić – po to są, aby pomagać. Pomagają wielu osobom doświadczającym krzywdy, więc orientują się jakie są możliwości ze strony prawnej i zapewniają niezbędne wsparcie. Warto także pamiętać, że przemilczane emocje dają o sobie znać z podwojoną siłą – rozmawiaj o tym. Jeżeli masz kogoś, komu możesz zaufać staraj się opowiadać o swoich emocjach, może nie rozwiąże to problemu, ale na pewno pomoże ci przez niego przejść. 

Doświadczanie przemocy jest zjawiskiem niezwykle bolesnym, często wywołującym długotrwałe problemy emocjonalne czy psychiczne. Pojawiające się poczucie winy, złości, wstydu nie ułatwiają wołania o pomóc kogoś z zewnątrz. Często zamykają ofiarę przemocy w jedynej relacji jaką zna: sprawca przemocy - ofiara. Dlatego tak ważne jest, aby przełamać lęk i podjąć działania takie jak współpraca z pracownikami socjalnymi, prawnikami, pracownikami medycznymi czy psychologami. Są to osoby, które mogą wraz z osobą doświadczającą przemocy ustalić plan działania, wspomóc jej zdrowie psychiczne, jednak najważniejsze w tym wszystkim jest to, aby ofiara podjęła decyzję o zmianie. Bez konkretnej i stanowczej decyzji osoby poszkodowanej ciężko niestety osiągnąć zamierzone cele.